1.      نابینایان هم میتوانند از سایت های دولتی استفاده کنند؟

2.    چه ملزوماتی برای استفاده نابینایان از پورتال سازمانی یک سایت دولتی وجود دارد؟

3.   سالمندان،کم بینایان و یا افرادی که کوررنگی دارند هم میتوانند از سایت های دولتی استفاده کنند؟

4.     چه ملزوماتی برای استفاده سالمندان، کم بینایان و افراد دچار کوررنگی از پورتال سازمانی یک سایت دولتی وجود دارد؟

5.    در ایران وضعیت بهره‌مندی نابینایان و کم بینایان به چه صورت توسط ساختار دولتی پایش می شود؟

6.    نقش بخش خصوصی در ایران برای استفاده نابینایان و کم بینایان از سایت های دولتی چگونه است؟

 

مقدمه

امکان بهره مندی از دانش، امکانات، مسیر رشد، امکانات پزشکی و... طی قرن های مختلف از انحصار استفاده اشراف و درباریان خارج به توده جامعه نزدیکتر شده است. زمانی صحبت از کفاش دربار بود که بجای دستمزد از کارفرمای خود درخواست کرد تا به فرزند او هم دانش آموخته شود و زمان دیگری سخن از ملی شدن صنعت نفت. این به چه معناست؟ شهروند درجه 1 و 2 در جامعه عادل و سالم مقبولیت و مشروعیت ندارد. خواه این جامعه یک جمهوری افلاطونی باشد و خواه یک حکومت مذهبی و یا حتی یک ساختار پادشاهی. این باور از قرون وسطی تا کنون مورد بحث بوده و گاه حتی روشنفکری در اریب شدن باورهای به ساختار اریستوکراسی بوده و گاه نیز در زمان های دیگری سوسیالیسم حرف‌های دیگری را به میان آورده که فارغ از بازدهی هر کدام در میدان عمل باید یک مساله را در نظر داشت که همانگونه که هگل می‌گوید:

مرز آزادی های فردی تا جایی ادامه دارد که آزادی هر فرد مانع یا مزاحمی برای مرزهای آزادی فرد دیگر نشود.

بنابراین بهره‌مندی افراد جامعه از امکانات روز نیز باید تا بیشینه ممکن مساوات عادلانه را مدنظر قرارداده باشد. از قرون وسطی و از هگل گذر کرده و تمرکز سخن را به قرن 21 میلادی و عصر ارتباطات و اینترنت نزدیک تر میکنیم. امروزه استفاده از اینترنت در جهان از نیازهای خاص و پیشرفته به یک نیاز پایه و ابتدایی در حال گذار می‌باشد و در طبقه بندی هرزبرگ در نیازهای انسانی اگر با دید او به این نیاز بنگریم مشاهده خواهیم کرد که این نیاز بطور محسوس در 25 سال اخیر از نیازهای انگیزشی به نیازهای بهداشتی تبدیل شده است. پس باید در نظرداشت عدالت توزیعی در سطح جامعه، جوامع و در نهایت جهان انسانی باید در استفاده و بهره مندی از این امکانات ترجیحا با کمیت و کیفیتی درخور، برنامه ریزی و  رعایت شود. بویژه توسط حکومت ها و ساختارهای دولتی که سرلوحه و الگوی ساختار خصوصی هر جامعه خواهند بود. پس در این مقاله بطور خاص یک مورد در صنعت فناوری اطلاعات تحت عنوان امکان استفاده نابینایان و کم بینایان از اینترنت بویژه برای سایت‌های دولتی مورد توجه قرارخواهد گرفت.

 

نابینایان هم می‌توانند از سایت های دولتی استفاده کنند؟

پرسش ناعادلانه: اساسا  نابینایان نیاز به استفاده از سایت دولتی دارند؟آیا خود آنها به این نیاز باور دارند؟

یقینا هر فرد از تساوی در حقوق و بهره مندی از امکانات بویژه آنجا که پای بهره‌مندی یا عدم بهره‌مندی خود او در میان باشد باور مشخصی دارد و در این میان هرقدر نیاز افراد کم توان مانند افراد کم بینا یا افراد نابینا به سایر انسان های به آنچه میان سایر اعضای جامعه رایج می‌باشد نزدیکتر شود بطور قطع در کنار رضایت بیشتر این افراد با سطح بالاتری از جمهوریت در کشور مواجه خواهیم بود و باورهای مذهبی ما که یقینا عدالت را بعنوان شالوده خود در نظر می‌گیرند بیشتر از نوشتار به عمل تبدیل خواهند شد.

 

برای این مساله در استاندارد های جهانی برای افراد نابینا امکان کمک گرفتن از یک راوی برای آنچه در سایت قرار گرفته و قابل استفاده میباشد و نحوه استفاده از آن امکانات پیشنهاد شده و به استانداردهایی پذیرفته شده تبدیل شده است. این استانداردها تحت عنوان WCAG که مخفف ( Web Content Accessibility Guidelines) نامگذاری شده و در رتبه بندی های جهانی سایت های مختلف بعنوان شاخصی سرنوشت ساز درنظر گرفته می‌شوند.

 

چه ملزوماتی برای استفاده نابینایان از پورتال سازمانی یک سایت دولتی وجود دارد؟

با توجه به تکرار ترجمه منابع لاتین در توضیح استاندارد WCAG در مقالات مشابه فارسی،در این مقاله کمی بحث را با زبانی بومی‌سازی شده مطرح خواهیم‌کرد. پس در وهله اول به آنچه که استاندارد WCAG از سایت شما انتظار دارد می‌پردازیم:

1- در دید اول همانطور که افراد بینا میتوانند نیم نظری اجمالی به کل سایت و ساختار کلی و محتوای آن داشته باشند برای افراد نابینا هم در زمان ورود به سایت امکان یک آشنایی شفاف و سریع کلی در نظر گرفته شده باشد. محتوای قرار گرفته شده  در سایت باید معماری و طبقه بندی شفاف و استانداردی داشته باشند که رابط‌ها و دستگاه های مخصوص افراد نابینا نیز بتواند با آن هماهنگی لازم را داشته باشد و بسادگی متوجه شود در هر بخش سایت چه محتوا یا امکاناتی در نظر گرفته شده و پس از آن بتواند بسادگی فرد نابینای استفاده کننده از این بخش از سایت را هدایت کند.  تگ Altکه از واژه Alternative به معنای جایگزین برای متون و تصاویر در نظر گرفته شده این امکان را به مخاطب میدهد که در سریعترین زمان ممکن متوجه اینکه چه محتوایی در کدام بخش سایت قرارگرفته است و چه هدفی دارد را متوجه شود. ARIA  یا (Accessible Rich Internet Applications) به سازگاری سایت با نیازمندی های افراد نابینا تمرکز دارد و بطور مثال درباره آن میتوان از امکانات تعریف  زیرنویس و توصیف صوتی(Audio Descriptions)  برای محتوای ویدیویی در پیاده سازی HTML نام برد. در نهایت باید این سایت با دستگاه ها و نرم افزارهای صفحه خوان مانند JAWS، NVDA و VoiceOver و ... نیز هماهنگی لازم را داشته باشد

2- با توجه به اینکه در کل در سبک های استفاده از امکانات افراد نابینا حس لامسه بسیار با اهمیت می‌باشدباید در نظر گرفت صفحه کلید باید امکان استفاده بیشینه برای شناخت و معرفی سایت و استفاده از آن را برای نابینایان فراهم کند. بویژه که این عزیزان از صفحه کلیدهای شخصی سازی شده برای خود استفاده میکنند که تجربه کاربری را در حد ممکن ساده تر نیز خواهد کرد. بنابراین ناوبری و هدایت توسط میان‌ب‌ها در صفحه کلید و میزان استفاده پذیری آنها در طراحی سایت می‌تواند این سایت را برای افراد نابینا دسترس پذیرتر کند  

طراحی سایت دولتی و پورتال سازمانی اگر عدالت توزیعی در محتوا و امکانات خود در نظر گیرد بطور ناخوداگاه WCAG را رعایت خواهد کرد و این مساله دیگر یک امتیاز محسوب نشده و به یک پیش فرض بدل شده است.

 

سالمندان،کم بینایان و یا افرادی که کوررنگی دارند هم میتوانند از سایت های دولتی استفاده کنند؟

همانگونه که از استاندارد WCAG  درباره بهره مندی نابینایان از امکانات سایت های اینترنتی سخن به میان آمد با توجه به اینکه این استاندارد با رسالت رعایت عدالت به میان آمده است در نتیجه تنها به نابینایان بسنده نکرده و برای کم بینایان نیز برنامه‌های لازم را درنظر گرفته است. البته واژه کم بینا به معنای فرد سالمندی که دچار ضعف بینایی شده نیز کاربرد دارد و نیز افرادی که مشکلات کوررنگی دارند.
 دولت الکترونیک به استفاده حداکثری مردم جامعه بدون هرگونه تبعیض ملزم است و ضمنا ارائه خدمات آنلاین در سایت سازمان‌های دولتی با استانداردهای لازم به سازمان‌های مختلف توسط سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات ابلاغ شده است و در نتیجه در جامعه ما(که البته در سطح جهان هم همین روال برقرار است) بسیتر لازم برای استفاده نابینایان، کم بینایان، افراد دارای کوررنگی، سالمندان و حتی کودکان درصورت لزوم باید فراهم باشد و این همان استاندارد WCAG  است که توسط سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران نیز به سازمان‌های دولتی ابلاغ شده و در ارزیابی های کیفی مورد توجه قرار دارد.

برای افراد نابینا مطرح شده که یک راوی یا Narrator  می‌تواند رابط میان ساختار بصری سایت و این عزیزان قرار گیرد و خوشبختانه برای کم بینایان و یا سالمندان کمی کار ساده تر خواهد بود. در اینجا بحث جبران کامل یک عدم بهره مندی مطرح نیست و تنها یک تقویت در یک ضعف می‌تواند کارگشا باشد که این تقویت یا باید در منبع محتوا و  یا در  دریافت کننده ایجاد شود. ضمنا برای افرادی که دچار مشکل کوررنگی هستند بسادگی امکان تغییر رنگ ها می‌تواند مطابق دید آنها سایت را کاملا کاربردی و قابل استفاده نماید. برای استاندارد WCAG منبع محتوا و اهمیت آن به استفاده کننده نهایی اهمیت دارد و در این باره نیز استانداردهایی بصری در طراحی و تنظیمات سایت در نظر گرفته است که تا حد معناداری به کم بینایان عزیز در استفاده بهینه از سایت کمک خواهد کرد.

 

چه ملزوماتی برای استفاده سالمندان، کم بینایان و افراد دچار کوررنگی از پورتال سازمانی یک سایت دولتی وجود دارد؟

زمانی که یک محتوای نوشتاری یا تصویری  بر روی کاغذ، بیلبورد، صفحه نمایش یا هر بستر دیگری نمایش داده می‌شود 2فاکتور در آن اهمیت بالایی دارد. اول شفافیت آن در رساندن محتوای مقصود و پس از آن وضوح در نحوه نمایش. فرض  کنید یک نقاشی دیواری از انسان های اولیه بر دیوار یک غار پس از  سالها توسط باستان شناسان مورد بررسی قرار گیرد. در اینجا هر قدر نگارنده آن در زمان تولید محتوا به گویایی آن اهمیت بالاتری داده باشد و در نحوه پیاده سازی آن نیز سهولت مخاطب مقصود خود را هدف قرار داده باشد امکان اینکه باستان شناسان امروزی نیز بتوانند برداشت مناسبی از آن پیام داشته باشند بالا میرود. یعنی اگر تصویر بدرستی به هدف خود اشاره کرده باشد و وضوح تصویری لازم را داشته باشد حتی گذر زمان نیز ممکن است نتواند قابل فهم بودن آن را از مخاطب بگیرد. در سایت های اینترنتی اعم از سایت خصوصی یا دولتی نیز همین مساله در سراسر جهان حکم فرما می‌باشد. یعنی وضوح تصاویر، خوانایی متون، قید اختصار، رنگ بندی و کنتراست لازم و موارد مشابه اهمیت بالایی  در کمینه شدن فاصله میان محتوای مقصود و محتوای مشهود خواهد داشت. بله! برای نابینایان و کم بینایان هم عبارت "مشهود" می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد اگر اهمیت لازم به استاندارد WCAG داده شود.

پس در طراحی و پیاده سازی سایت باید امکان افزایش و اغراق در کنتراست رنگ ها، افزایش یا کاهش سایز نوشته ها و نیز تغییر فونت  میتواند کمک شایانی به افراد کم بینا  در کیفیت استفاده از سایت های دولتی داشته باشد و این مساله نه تنهای در طراحی سایت دولتی بلکه در طراحی و پیاده سازی پورتال سازمانی نیز باید در نظر گرفته شود تا هم در نمایش بصری و هم در امکانات سایت بتوان WCAG  را بطور مشهود لمس کرد.

 

در ایران وضعیت بهره‌مندی نابینایان و کم بینایان ، سالمندان و افراد دچار کوررنگی به چه صورت توسط ساختار دولتی پایش می شود؟

سازمان فناوری اطلاعات ایران که از زیر مجموعه های وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور بحساب می‌آید در سند شناسنامه دوره ششم خود برای ارزیابی سایت های دولتی  سیزدهمین شاخص خود را قابلیت استفاده افراد کم توان(جسمی، پیر، کودک، فقیر، مهاجر و ...) معرفی کرده که این شاخص برای طراحی سایت دولتی مطابق با سیاست های دولت کاربرمحور بر مبنای اسناد ملی، استانداردهای جهانی و بازخورهای دریافت شده  تدوین شده  و رعایت آن در طراحی پورتال سازمانی بر سازمان های دولتی لازم شده است.

 

نقش بخش خصوصی در ایران برای استفاده نابینایان و کم بینایان از سایت های دولتی چگونه است؟

در بحث تعامل ساختار دولتی و بخش خصوصی بطور کلی چنین به چشم می‌آید که در راستای رعایت و اجرای اصل 44 قانون اساسی در پروژه طراحی سایت دولتی، معمولا از همکاری پیمانکاران خصوصی استفاده می‌شود و این مساله باعث بوجود آمدن و رشد شرکت‌های دانش بنیان  زیادی شده که از سرمایه استعدادهای جوان کشور در راستای رشد کیفی فناوری اطلاعات در سطح ملی به ایفای نقش پرداخته اند. شرکت دانش بنیان نیافام در این راستا از سال 1397 به ارائه خدمات طراحی پورتال سازمانی پرداخته و برای کارفرماهای بسیار پروژه طراحی سایت دولتی را با موفقیت به انجام رسانده است و در این میان همواره در توسعه نرم افزار خود و نیز طراحی سایت سازمانی هماهنگی و همگامی نرم افزار خود را با استانداردهای WCAG مد نظر قرار داده است و برای سنجش صحت این ادعا می‌توان به سایت های طراحی شده توسط نیافام مراجعه کرده و در سمت چپ حاشیه سایت به دسترسی پذیری افراد کم توان برای تغییر تنظیمات نمایشی سایت مراجعه کرد. این امکانات شامل تغییرات فونت، اندازه فونت و نیز رنگ‌ها برای افراد مختلفی که مشکلات کم بینایی، کوررنگی و یا کهولت سن را دارند تعریف شده است. ضمنا در پیاده سازی HTML سایت های دولتی نیز شرکت نیافام در مراحل کنترل کیفیت پروژه های خود استانداردهای لازم را در چک لیست ارزیابی داخلی قرارداده و تگ ها و استانداردهای لازم همواره پیش از تحویل دادن پروژه طراحی پورتال سازمانی به کارفرما  بررسی خواهد شد. نرم افزار اسپریت پورتال نیافام و استانداردهای پیاده سازی این شرکت همخوانی و هماهنگی لازم را با صفحه خوان های استاندارد دارد تا افراد نابینا هم از امکانات سایت های دولتی مطابق شاخص سیزدهم ششمین سند ارزیابی سازمان فناوری اطلاعات بهره مند باشند. در راستای رعایت هرچه بیشتر استاندارد های لازم و نیز فراتر نهادن گامی ملی در راستای ارتقای این استانداردهای جهانی شرکت نیافام آمادگی خود را در عقد انواع قرارداد پیاده سازی و توسعه پورتال سازمانی اعلام می نماید.