فیسبوک می‌گوید از توسعه فناوری عینک‌های رابط واقعیت افزوده (AR) منصرف شده است. گفته می‌شد کاربران با این رابط‌ها می‌توانستند هر آنچه فکر می‌کنند را تایپ کنند. با این حال تحقیقات جدید در این رابطه نشان می‌دهد که این ایده همچنان می‌تواند راهکاری برای کمک به مبتلایان به نقص گفتار باشد.
با انتشار یافته‌های تازه‌ای که اخیرا منتشر شد به نظر می‌رسد توسعه فناوری مورد حمایت فیسبوک که به افراد کمک می‌کند با فکرکردن به چیزی بتوانند همان را تایپ کنند به نتایج خوبی رسیده است، اما فیسبوک برای تجاری‌سازی آن ترجیح می‌دهد ادامه کار را از مسیر دیگری پیش ببرد.
پروژه «استنو» (Project Steno) حاصل همکاری چند ساله بین فیسبوک و آزمایشگاه چانگ دانشگاه کالیفرنیا، سانفرانسیسکو بود که با هدف ارائه سامانه‌ای طراحی شده بود که بتواند فعالیت مغز را به واژه‌ها ترجمه کند. مقاله پژوهشی تازه‌ای که در نشریه پزشکی نیو انگلند (The New England Journal of Medicine) منتشر شد، ظرفیت به‌کارگیری این فناوری را در حل مشکلات افراد دچار اختلالات گفتاری نشان داده است.
از دستگاه مغزخوان نصب‌شونده تا رابط مچ دست
در کنار انتشار نتایج این تحقیق، فیسبوک اعلام کرد که از ایده تجاری ساخت یک دستگاه مغزخوان نصب شونده روی سر منصرف شده و در عوض در اندیشه ساخت رابط‌های مچ دست برای تحقق همین هدف است. زیرا تحقیقات جدید کاربرد روشنی را برای ارائه چنین محصول فناورانه‌ای که بازاری وسیع داشته باشد نشان نمی‌دهد. فیسبوک در یک بیانیه مطبوعاتی گفته است اولویت‌های خود را به دور از ایده ساخت رابط‌های رایانه-مغز نصب‌شونده روی سر کاربر مورد بازبینی قرار می‌دهد.
این شرکت در بیانیه تصریح کرده است: «فیسبوک به تولید محصولاتی که به الکترودهای کاشته شده نیاز دارند، علاقه‌ای ندارد.» در جای دیگری از این بیانیه، اشاره شده است: «در حالی که ما همچنان به ظرفیت بلندمدت فناوری‌های اپتیکی رابط‌های رایانه-مغز نصب‌شونده روی سر اعتقاد داریم، تصمیم گرفته‌ایم تلاش‌های خود را روی توسعه رویکرد متفاوتی در زمینه تولید رابط‌های عصبی متمرکز کنیم که مسیر نزدیک‌تری برای تجاری‌سازی و به رسیدن به بازار را داشته باشد.»
معجزه توانمندسازی مردی که نمی‌توانست حرف بزند
تحقیقات مداوم آزمایشگاه چانگ شامل استفاده از رابط‌های رایانه- مغز کاشته شده برای بازیابی توانایی‌های گفتاری توانیابان است. مقاله جدید روی نتایج به دست آمده در مورد یکی از افراد مشارکت‌کننده در آزمایش تمرکز کرده است که بیش از 16 سال پیش در اثر سکته مغزی توانایی صحبت‌کردن را از دست داد. این آزمایشگاه الکترودهای کاشته شده‌ای که می‌توانست فعالیت مغز را تشخیص دهد را روی سر این مرد قرار داد. او سپس 22 ساعت (در جریان جلساتی که بیش از یک سال طول کشید) به آموزش سامانه‌ای برای شناخت الگوهای خاص پرداخت. در جریان این آموزش، سعی می‌کند کلمات منتخبی را از یک مجموعه واژگان 50 کلمه‌ای به زبان آورد. در یک دوره آموزشی دیگر، او سعی کرد جملات کامل را با استفاده از همان کلمات بسازد، طوری که شامل افعال و ضمایر اصلی (مانند «هستم» و «من») و همچنین اسامی مفید خاص (مانند «عینک» و «رایانه») و دستورات (مانند «بله» و «نه») باشد.
این آموزش به ایجاد یک مدل زبانی کمک می‌کند که وقتی آن مرد در فکر گفتن واژه‌های خاصی باشد، حتی اگر واقعاً قادر به گفتن آنها نباشد، بتواند تشخیص دهد به چه چیزی فکر کرده است. محققان این مدل را به‌دقت تنظیم کردند تا بتوانند پیش‌بینی کنند کدامیک از 50 کلمه‌ای که او به آن فکر می‌کرده است، سیستمی احتمالی برای الگوهای زبان انگلیسی را یکپارچه می‌کند؛ این چیزی شبیه به صفحه کلید گوشی‌های هوشمند است که هنگام تایپ‌کردن هر واژه‌ای، کلمه بعدی که می‌خواهید تایپ کنید را پیش‌بینی می‌کند. محققان گزارش کرده‌اند در آزمایش‌های نهایی، این سامانه به‌طور متوسط توانست 2/15 کلمه در دقیقه را همراه با خطاها رمزگشایی کند. اگر بخواهیم حساب کلمات صحیح فیلتر شده را جدا کنیم، این سامانه 5/12 کلمه در دقیقه را فقط با کلمات صحیح رمزگشایی کرده است.
لازم نیست بلند حرف بزنید!
آزمایشگاه چانگ نتایج اولیه تحقیق پروژه استنو را در سال های 2019 و 2020 منتشر کرد که نشان داد آرایه‌های الکترود و مدل‌های پیش‌بینی‌کننده می‌توانند سامانه‌های تایپ - تفکر نسبتاً سریع و پیشرفته‌ای را بسازند. بسیاری از گزینه‌های تایپ، پیش‌تر شامل ذهنی فشردن نشانگر در صفحه کلید روی نمایشگر با استفاده از ایمپلنت مغزی بود، در حالیکه برخی از محققان دیگر روش‌هایی مانند تجسم دست خط را آزمایش کرده‌اند. در شرایطی که تحقیقات قبلی آزمایشگاه به رمزگشایی فعالیت مغز در افرادی مربوط بود که به‌طور عادی صحبت می‌کردند، این مقاله نشان می دهد حتی وقتی افراد با صدای بلند صحبت نمی‌کنند یا نمی‌توانند بلند حرف بزنند هم این سامانه کار می‌کند.
در این بیانیه مطبوعاتی، ادی چانگ (Eddie Chang) رئیس بخش جراحی مغز و اعصاب دانشگاه کالیفرنیا، سانفرانسیسکو می‌گوید: «گام بعدی بهبود این سامانه و آزمایش کارکرد آن با افراد بیشتر است. در بخش سخت‌افزاری باید سیستم‌هایی را بسازیم که وضوح داده بالاتری داشته باشند تا اطلاعات بیشتری را از مغز با سرعت بیشتری ثبت کنند. در سمت الگوریتم، باید سیستم‌هایی داشته باشیم که بتوانند این سیگنال‌های بسیار پیچیده مغزی را به کلمات گفتاری ترجمه کنند. توجه کنید که ما در اینجا به متن نیاز نداریم و در واقع سیگنال‌های مغزی باید به کلمات گفتاری شفاهی و شنیدنی تبدیل شود.» چانگ می‌گوید یکی از اولویت‌های اصلی توسعه این سامانه، گسترش دامنه واژگان آن است.
آغاز دوران توانمندسازی توانیابان زیر چتر فناوری
تحقیقات امروز برای افرادی ارزشمند است که از طریق صفحه کلید و سایر رابط‌های رایانه‌ای کارشان را انجام نمی‌دهند، زیرا حتی دامنه واژگان محدود نیز می‌تواند به آنها کمک کند تا راحت‌تر ارتباط برقرار کنند. اما بسیار دور از هدف بلندپروازانه فیسبوک است که در سال 2017 تعیین کرده بودند. آنها به دنبال اراده یک سامانه غیرکاشتنی از رابط‌های مغز- رایانه بودند که با استفاده از آنها بتوان 100 کلمه در دقیقه تایپ کرد. فناوری‌ای که قابل مقایسه است با بالاترین سرعت‌های تایپ که می‌توان با یک صفحه کلید سنتی به آن رسید. آخرین تحقیق دانشگاه کالیفرنیا، سانفرانسیسکو شامل نوعی فناوری کاشتنی روی مغز است که حاصلش به این سرعتی که اشاره شد یا حتی سرعتی که افراد عادی می‌توانند با تایپ روی صفحه کلید گوشی به آن برسند، نزدیک نیست. البته این چشم‌انداز خوبی برای تجاری‌سازی یک فناوری نیست. زیرا شبیه حالتی است که یک سربند خارجی تولید شود برای اینکه سطح اکسیژن مغز را با شیوه‌های اپتیکی اندازه‌گیری کند و در همان حال آزمایشگاه‌های واقعیت افزوده فیسبوک (جناح سخت افزاری واقعیت مجازی و واقعیت افزوده این شرکت) آن را به‌صورت نمونه اولیه رونمایی کنند.
از آن زمان، فیسبوک در سال 2019 شرکت مچ بند الکترومیوگرافی (EMG) را صاحب شد و به آن گزینه کنترل متناوبAR و VR را داد. شان کلر، مدیر تحقیقات آزمایشگاه‌های واقعیت فیسبوک می‌گوید: «ما هنوز در مراحل اولیه گشودن ظرفیت الکترومیوگرافی مبتنی بر مچ دست (EMG) هستیم، اما معتقدیم توسعه این رابط عصبی، ورودی اصلی برای توسعه عینک واقعیت افزوده خواهد بود و استفاده از آنچه در مورد رابط‌های رایانه-مغز آموخته‌ایم به ما کمک می‌کند سریع‌تر به اهدافمان برسیم.»
ایده توسعه ابزارهای مبتنی بر فناوری‌هایی نظیر واقعیت افزوده برای کمک به توانیابان از حوزه‌های پرطرفدار و جزو روندهای فعلی مهم در توسعه هوش مصنوعی و فناوری یادگیری عمیق است. از جمله آنها توسعه فناوری طراحی و تولید عینک هوشمند نابینایان توسط محققان ایرانی در شرکت دانش‌بنیان نیافام است. عینکی که با بهره‌گیری از دوربین و فناوری هوش مصنوعی کمک می‌کند نابینایان بتوانند اجسام و اشیای پیرامون خود را بر حسب دور و نزدیکی شناسایی کنند.
به نظر می‌رسد فیسبوک به‌طور کامل از کار روی «سیستم رابط مغز نصب شوند روی سر» دست نمی‌کشد، اما قصد دارد در شرایطی که به تحقیقات خود پایان می‌دهد. این نرم‌افزار را منبع باز (open-source) بسازد و نمونه‌های سخت‌افزاری آن را با محققان خارجی به اشتراک بگذارد.