دانشگاه منشا تولید علم در جامعه بوده و مانند هر مجموعه دولتی یا خصوصی دیگر در اکوسیستم رقابتی خود بقا داشته و به رقابت با سایر اعضای این زیست بوم می پردازد. رقابت میان دانشگاه ها از مقیاس خرد که میان دانشگاه های یک شهر در نظر گرفته میشود آغاز شده و گام به گام تا مقیاس استانی، ملی و برون مرزی پیش می رود.
برای سنجش دانشگاه ها مقایس های متفاوت در هر کشور متناسب با شرایط اقتصادی، جغرافیایی، فرهنگی و... تعریف می شود اما جهت مقایسه دانشگاه ها در مقیاس جهانی نیاز به متری کارا وجود دارد تا هم بتوان رقابتی جهانی را بدرستی مدیریت کرد و هم از ظرفیت موجود که متناسب با پیشرفت فناوری گسترش میابد برای سرعت و دقت این سنجش استفاده کرد.
گسترش روزافزون ارتباطات اینترنتی ومجازی که خود محصول دانشگاه ها و پژوهشگران جهان بوده و میباشد، در سطح جهان این بستر را فراهم میکند تا یک هدف ناممکن به یک هدف ممکن و اجرایی بدل شود.آن هدف سنجش یکپارچه تمام دانشگاه های جهان و مقایسه و رتبه دهی آنهاست.
چرا از واژه ی ناممکن یاد شد و گذار از ناممکن به ممکن چگونه بود؟
بدین سان که اگر قیاس دانشگاه ها با اعزام نمایندگانی به تمام دانشگاه های جهان برای تحقیقات میدانی انجام میشد این سنجش روایی و پایایی لازم را قطعا کسب نمیکرد چرا که زمان بر شدن یک رقابت اگر آستانه های معقول را رد نماید دچار عدم بروز بودن نتایج خواهد شد و نمیتوان در مقطع زمانی کوچکی تمام دانشگاه های جهان را با هزینه ای منطقی و البته خروجی قابل تکیه مقایسه کرد.
بنابراین از ظرفیت فضای مجازی استفاده شد تا کیفیت عملکرد دانشگاه ها متناسب با خدمات و خروجی مورد انتظار تعریف شده برای آنها مقایسه گردد . حضور اصلی دانشگاه در فضای مجازی از طریق سایت دانشگاه اتفاق میافتند و عملا سایت هر دانشگاه سکوی اصلی معرفی دانشگاه، خدمات، پژوهش ها، دستاوردها، دانشجویان و اساتید آن خواهد بود که یقینا سنجش عملکرد دانشگاه از طریق سایت دانشگاه نیاز به تعریف معیارهایی هوشمندانه داشت تا کیفیت را بجای کمیت مد نظر قرار دهد. برای همین در سال های اخیر معیارهای متفاوتی متولد شده و به سنجش دانشگاه های جهان پرداختند که یکی از مهمترین آنها شاخص وبومتریکس می باشد.
آشنایی با شاخص وبومتریکس
در سال‌های اخیر رتبه‌بندی سایت‌ها در حوزه‌های مختلف اهمیت روزافزونی پیدا کرده و تمامی کسب و کارها، موسسات و دانشگاه‌ها و حتی سازمان‌های دولتی در این رقابت بدنبال کسب موفقیت برای برند خود هستند. متناسب با موضوع و نوع محتوا و ساختار سایت‌های دانشگاهی دیدگاه متفاوتی برای مقایسه آنها در نظر گرفته شد که مهمترین آنها در سال2004 توسط آزمایشگاه سایبرمتریکس اسپانیا مطرح شد.
این رتبه بندی تحت عنوان وبومتریکس(Webometrics) تعریف شد و از نظر اهمیت میان مجامع علمی روندی صعودی را طی کرد. چونانکه در رتبه بندی اصلی دانشگاه‌ها نیز رتبه وبومتریکس اهمیت پیدا کرده و دانشجویان و پژوهشگران در دنیای امروز در جوامع پیشرفته این رتبه‌بندی را در انتخاب دانشگاه پر اهمیت بحساب می‌آورند.
همانطور که از نام این رتبه بندی مشخص میباشد در این سنجش متر و معیارهای مربوط به وبسایت دانشگاه ها تعریف و مورد بررسی قرار میگیرند . در کنار هرپیشرفت و دستاوردی که دانشگاه در تولید دانش یا ارایه خدمات آموزشی، پژوهشی ، اجرایی ، درمانی و ... بدست می آورد نمایش صحیح آن محتوا و دستاورد نیز در فضای مجازی اهمیت بالایی دارد و بایسته و شایسته است قابی درخور ارائه این خدمات و دستاوردها استفاده شود.
دانشگاه های ایران در شاخص وبومتریکس
با توجه به رسالت و برنامه‌ریزی کلان کشور در راستای درخشیدن بیش از پیش در مجامع علمی و پژوهشی بین‌المللی با تکیه بر سرمایه انسانی مستعد دانشجویان و اساتید کشور، رشد دانشگاه‌های کشور در این شاخص اهمیتی بیش از پیش پیدا کرده و در این میان رقابت جهانی اهمیت بسیار بالایی دارد اما باید مد نظر داشت که همواره محیط رقابتی هم در مقیاس کلان و هم در مقیاس خرد کاملا لازم و مفید میباشد.
بنابراین رقابت دانشگاه‌های کشور هم در سطح جهانی و هم در میان دانشگاه‌های اهمیت بالایی دارد و صد البته که متناسب با استقلال وزارت علوم و وزارت بهداشت جدی‌ترین رقابت داخلی دانشگاه‌ها با سایر دانشگاه های تحت مدیریت همان وزارتخانه خواهد بود.بطور مثال برای دانشگه های علوم پزشکی در آخرین رتبه بندی اعلام شده بالغ بر 50 دانشگاه علوم پزشکی کشور در میان 7000 رتبه برتر قرار گرفته و 11 عدد از این دانشگاه‌ها رتبه‌ای کمتر از 2000 را در سطح جهانی کسب کرده اند.
معیارهای رتبه بندی وبومتریکس
رتبه بندی وبومتریکس، دو بار در سال و در ماه‌های ژانویه و جولای انجام میشود. در گذشته شاخص‌های این رتبه‌بندی شامل چهار معیار اصلی به شکل زیر بود:
- حضور(presence)
- قابل رویت بودن (visibility)
- شفافیت (transparency)
- تعالی (excellence)
تغییرات دیدگاه رتبه‌بندی وبومتریکس
وزن این شاخص‌ها متفاوت بوده و با گذشت زمان به روز شده و تغییر میکند. بطور مثال شاخص حضور (presence)در سال 2022 اهمیت خود را از دست داده و از میان شاخص ها حذف شد. چرا که این شاخص بیشتر کمیت را مدنظر داشت و خطر افت کیفیت احساس میشد. اساس معیار های گوگل و انواع رتبه‌بندی ها که به حوزه سئو به نحوی مربوط هستند روزبروز این مطلب را به ما نشان می‌دهند که مفید بودن و مورد استفاده قرار گرفتن محتوای سایت معیار اصلی است و مترهای لازم برای این سنجش تلاش بر آن دارند که هرگونه بی عدالتی را در این مورد کم کرده و مخاطبان سایت هم تعداد بالایی داشته و هم تجربه کاربری خوبی داشته باشند. عملا تعداد زیادی از افراد جامعه با رضایت بالا از سایت استفاده کنند.
آینده وبومتریکس
در نتیجه با توجه به رویکرد کلی آزمایشگاه سـایبرمتریکس چـنین به نظر می رسد کـه مسیر تغییر وزن شـاخص ها به دو سمت اریب خواهد شد:
- بک لینک‌های گرفته شده از سایت های معتبر که اعتبار و کیفیت سایت را با این ارجاعات بالا ببرند.
- کیفیت مقالات پژوهشی منتشر شده از نظر گرفتن ارجاع در مقالات دیگر
البته ارجاعات به مقالات نگاشته شده توسط اساتید برتر دانشگاه هم وزن کوچکی را بخود اختصاص داده که عملا تاثیرگذاری بمراتب پایین‌تری دارد و مهمترین مسأله اکنون بحث بک لینک های معتبر میباشد. با توجه به تغییرات مثبت معیارهای رتبه بندی بایددانشگاه ها مدنظر داشته باشند تلاش برای درخشش در این رقابت باید روندی پیوسته داشته و همواره برای افق‌های بلندمدت نیز برنامه‌ریزی کرد.